Strukturalisme
Miturut Teeuw
(1988:110), jinis sastra mujudake mata
rante kang nyambungake karya sastra indhividhual karo kasemestan sastra.
Akibate pamaca menehi makna marang sawijine teks miturut pangajabe lan pamahamane
ngenani sitem konfensi kang dianggep ana sajrone karya sastra tartamtu.
Miturut Ratna
(2009:75), teori sastra ing abad 20-an ngrembaka, pangrembakane iku dhewe
sejajar karo anane pangrembakane genre sastra. Kemajuan sajrone bidhang
teknologi informasi bisa nopang sarana lan prasarana. Fungsi utama karya sastra
yaiku kanggo nglukisake, nyerminake panguripane manungsa lan panguripane
manungsa supaya tansaya ngrembaka. Strukturalisme bisa dadi saji karo
panguripane manungsa lan strukturalisme dianggep minangka teori modern kang
bisa nggawa manungsa ing tingkat pemahaman paling dhuwur. Sajrone
strukturalisme, konsep fungsi nduweni peranan kang penting. Tegese, unsur-unsur
minangka titikan mligi teori kasebut saengga teori kasebut bisa nduweni peran
kang maksimal. Minangka kualitas totalitas, antarsesambungan minangka energi,
motivator, anane gejala-gejala lan mekanisme saengga bisa nuwuhake teges-teges
kang anyar. Tanpa anane antarsesambungan , unsur ora nduweni teges, tanpa anane
sesambungan, unsur mung nduweni fungsi minangka agregasi. Sacara etimologis,
struktur nduweni teges bentuk utawa bangunan. Asal usul strukturalisme bisa
dilacak sajrone Poetica Aristoteles,
kang nguweni sesambungan karo tragedi lan mlgine nduweni sesambungan karo plot.
Miturut Teeuw (Ratna,
2009: 88), mligine sajrone ilmu sastra, strukturalisme ngrembaka amarga anane
tradhisi formalis. Tegese, asil-asil kang ana sajrone tradhisi formalis banjur
dibanjutake sajrone strukturalis. Para tokoh formalis, akeh-akeh melu
nyengkuyung anane teori strukturalis. Miturut Robert Scholes (Ratna, 2009:89),
ngandharake yen anane strukturalisme ana telung tahap, yaiku: minangka
pergeseran paradigma berpikir, minangka metode, lan minangka teori.
Strukturalisme banjur disempurnakake sajrone strukturalisme genetik, resepsi,
interteks, lan pungkasane pascastrukturalisme mligine sajrone dekonstruksi.
Strukturalisme lair amarga anane ketidakpuasan lan minangka kritik saka teori
formalisme. Sacara dhefinitif strukturalisme nduweni teges supaya kita kudu ngerteni
ngenani unsur-unsur iku dhewe, kanthi mekanisme antarsesambungan,
antarsesambungan unsur siji lan unsur liyane, lan sesambungan antarane unsur
lan totalitas. Sacara definitif strukturalisme nduweni kawigaten tumrap
analisis unsur-unsur karya.Saben karya sastra meshi nduweni unsur kang beda. Unsur-unsur
pokok kang kinandhut sajrone telung karya sastra yaiku prosa, geguritan, lan
drama. Unsur prosa antarane tema, kedadeyan, setting, paraga, pamaragan, alur,
sudhut pandhang, lelewane basa.
Unsur guritan antarane
tema, lelewaning basa, imajinasi, irama, rima, diksi, simbol, nada, lan
enjambemen. Unsur drama antarane tema, dialog, kedadeyan, setting, paraga,
pamargan, alur, lelewane basa. Sajajar karo strukturalisme dhinamik,
strukturalisme genetick dirembakake amarga anane penolakan marang analisis
strukturalisme murni, analisis marang unsur-unsur intrinsik. Strukturalisme
dinamik utawa genetik uga nolak marang peranan basa sastra kang mligi.
Pambedane, strukturalisme dinamik nglibatake peranan penulis lan pamaca sajrone
komunikasi sastra, strukturalisme genetik nduweni sesambungan karo struktur
sosial. Babagan kaya mangkana kang nyebabake strukturalisme genetik ngrembaka.
Sacara definitif, strukturalisme genetik yaiku analisis struktur kanthi menehi
kawigaten marang asal-usul karya. Sacara ringkes, strukturalisme genetik,
menehi apresiasi marang unsur intrinsic lan ekstrinsik. Strukturalisme genetik
isih ditopang karo teori-teori canggih kang diduweni karo teori sosial kayata
simetri utawa homologi, klas-klas sosial, subjek transindhividhual, lan
pandhangan dunia. Konsep-konsep kasebut kang ndadekake strukturalisme genetik
dadi misuwur ing taun 1980-1990an.
Sajrone panliten,
langkah-langkah kang kudu ditindakake yaiku:
1.
Nliti
unsur karya sastra
2.
Sesambungan
unsur-unsur karya sastra marang totalitas karya sastra
3.
Nliti
unsur-unsur masyarakat kang nduweni fungsi minangka genesis karya sastra
4.
Sesambungan
unsur-unsur masyarakat kanthi totalitas masyarakat
5.
Sesambungan
karya sasatra lan masyarakat
Miturut Ratna (2009:127)
saliyane teori strukturalisme genetik lan dinamik, ana maneh teori ngenani
strukturalisme naratologi. Naratologi uga diarani teori wacana (teks) naratif.
Naratologi utawa teori wacana ditegesi minangka seperangkat konsep ngenani
crita lan pen(crita)an. Naratologi ngrembaka atas dhasar teori analogi
linguistik, kayata model sintaksis, lan sesambungan antarane subjek, predikat,
lan objek.
Miturut Teeuw
(1988:136), analisis struktural nduweni tujuwan kanggo ndhudhah lan medarake
sacara tliti lan rowa. Analisis struktural nggabungake kabeh aspek karya sastra
kang bebarengan ngasilake makna sumebar rata. Tuladhane analisis struktur karya
sastra kang becik lan tepak wis akeh diasilake sajrone maneka basa. Ind
Indhonesia uga wis akeh analisis struktur kang diasilake kanggo skripsi
sarjana. Ora bisa kaetung cacahe analisis marang karya sastra kang maneka
warna, diterbitake ing endi-endi lan pamaregan struktural marang karya sastra
mujudake pikoleh elmu sastra kang becik.
Miturut Nurgiyantoro
(2009:37), analisis struktural karya sastra bisa ditindakake kanthi cara
nitiki, nintingi, lan ngandharake piguna lan sesambungan antarane unsur
intrinsik fiksi kasebut. Analisis struktural nduweni tujuwan medarake piguna
lan sesambungan anatarane unsur karya sastra kang sacara bebarengan ngasilake
makna. Analisis struktural ora mung ditindakake kanggo ngandharake unsur
tartamtu kayata kedadean, alur, paraga, lsp. Nanging kang luwih wigati yaiku
nuduhake kaya apa sesambungan antarane unsur kasebut, lan sumbangan apa kang
diwenehake marang tujuwan kaendahan.
Kapustakan
Nurgiyantoro,
Burhan. 2009. Teori Pengkajian Fiksi.
Yogyakarta: Gadjah Mada University
Press.
Ratna, Nyoman
Kutha. 2009. Teori, Metode, dan Teknik
Penelitian Sastra. Yogyakarta:
Pustaka
Pelajar.
Teeuw, A. 1988. Sastra dan Ilmu Sastra: Pengantar Teori
Sastra. Jakarta: Pustaka Jaya.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar